Restorasyonda Raspa

Raspa Nedir?

Raspa en genel anlamıyla; sıvalı, boyalı ya da cilalı yüzeylerin üzerini kazıyarak alttaki asıl

malzemeyi ortaya çıkarma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Tarihi eserlerde, özgün duvar

yüzeyini kapatan çeşitli uygulamalar bulunur.

Raspanın Amacı Nedir?

Duvar bezemelerinin tarihi binalarda çok önemli bir yeri vardır. Tarihi binaların büyük çoğunluğunun duvarlarında çeşitli kalem işleri görülür. Bu eserlerde her dönem kendi özelliklerini taşır. Ancak geçmişten günümüze çoğunluğu yanlış onarım ve restorasyon sonucunda maalesef üstü alçı, beton, boya vb. İşlemlerle özgün hali kapatılmıştır. Raspanın amacı ise çeşitli yüzeylerdeki bu gizli tarihi çeşitli malzemeler ile açığa çıkarmaktır.

Raspa Çeşitleri Ve Yöntemleri

Mekanik raspa, kimyasal raspa ve ısıtma sistemiyle raspa olmak üzere üç farklı yöntemle

raspa yapmak mümkündür.

1- Mekanik Raspa

Mekanik raspa basit el aletleri (spatula, spatül, bisturi vb.) ile herhangi başka bir işleme

(kimyasal kullanımı – ısıtma vb.) gerek duyulmadan yüzeydeki tabakaların kaldırılarak

özgün yüzey, doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılmasıdır (Resim 1.23). Mekanik raspa

uygulaması diğer raspalara göre uzun süreli bir uygulamadır. Malzeme maliyeti az, işçilik

maliyeti yüksektir.

İç mekan duvar yüzeylerinde özellikle Kalem işi bezemelerin üstü zamanla farklı sıva ve

boya tabakalarıyla kaplanabilir. Özgün duvar rengi ve kalem işi bezeme programına ulaşmak için önce araştırma raspası, sonrasında ise istenilen tabakaya ulaşılıncaya kadar tüm duvar

yüzeylerinde açma yapılması söz konusudur. Boya tabakalarının mekanik raspası duvar

yüzeyine küçük darbeler uygulanarak yapılır, sabır ve dikkat gerektiren incelikli bir

uygulamadır.

2- Kimyasal Raspa

Kimyasal bir karışımın yüzeye sürülmesi sonucunda sıva, macun, boya vb. tabakaların

kaldırılarak, özgün yüzey doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılmasıdır. Kimyasalın

niteliği ve bileşimi dikkatle ayarlanmalıdır. Kimyasal yüzeye sert ve dayanıklı bir fırça

yardımıyla sürülür. Kimyasalın uygulandığı yüzeydeki malzeme ile reaksiyona girmesi

beklenir. Reaksiyon süresi dikkatle belirlenmelidir. Kimyasalın etkisi sıva, boya, macun

katmanlarında kabarma olması şeklinde gözlemlenir. Spatula yardımıyla üst katman kazınır.

3- Isıtma Yöntemiyle Raspa

Özel ısıtıcı makine ve el aletleri kullanılarak yüzeydeki sıva, macun, boya vb. tabakaların

kaldırılarak özgün yüzey, doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılmasıdır. Isıtma yöntemiyle

raspa; mekanik raspanın hızını artıran bir uygulamadır. Özellikle ahşap yapı elemanları

üzerindeki yağlıboya katmanlarının raspalanması için sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.

Raspa Yöntemi Nasıl Neye Göre Belirlenir?

Kullanılacak olan raspa yöntemi öncelikle yüzeyin niteliğine, ikincil olarak da uygulama

süresine ve maliyete göre belirlenir. Uygulama tekniğine karar verilirken; her yöntemin

olumlu ve olumsuz yönlerinin bulunduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

Mekanik raspa düz yüzeylerde, kimyasal raspa oymalı, dairesel, düz olmayan yüzeyler için

daha uygundur. Mekanik raspa uzun süreli, işçilik maliyeti yüksek, kimyasal raspa kısa

süreli, işçilik masrafı az, malzeme/ekipman masrafı yüksek bir uygulamadır. Mekanik raspa

ile ortaya çıkartılan kalem işlerinde renklerde solma ve ya bozulma olmazken, kimyasal

raspa da renklerin solması ve karışması ihtimali vardır.

Raspa Nasıl Ve Hangi Malzemeleri İle Yapılabilir?

Boya Sökücülerle: Boya sökücüyü kullanmadan önce, yüzeydeki boyanın özellikleri tespit edilir. Bunun için yüzeyden alınan numuneler laboratuvarda incelenir. İnceleme neticesine göre esere zarar vermeyecek kimyasal bileşen hazırlanır. Hazırlanan bileşen sadece üst katmanın kaldırılmasına yardımcı olmalı, katman altında bulunan motife ise zarar vermeyecek şekilde hazırlanmalıdır. Günümüzde hazır boya sökücüler satılmakta fakat bunlar daha çok kalem işli eserler için değil, tahrip olmuş boyayı kaldırarak üzerine yeniden boya yapmak için kullanılmaktadır. Bu nedenle her boya sökücünün motif üzerinde kullanılması doğru değildir. Ancak özel olarak hazırlanmış boya sökücüler kullanılmalıdır.

Kazıma Aletleriyle : Yüzeydeki katmanlar alt tabakadan ayrılmış durumdaysa, bozulmuş yüzeyleri almak için spatula, bistürü, murç, gibi aletler kullanılarak yüzey raspa edilir.

Sıva Altı Motiflerini Ortaya Çıkarma : Geçmişte bir kısım kalem işlerinin üzerleri sıva yapılarak ya da duvar örülerek kapatılmıştır. Bunların çeşitli nedenleri vardır. Kendi dönemlerinin sanatını yansıtmak, eseri korumak veya dini kaygılardan dolayı. Örneğin kiliseden camiye çevrilen eserlerde fresklerin üzerinin kapatılması gibi. Bu gibi durumlarda esere müdahale etmeden önce çıplak gözle alt tabaka net olarak görülemiyorsa kızıl altı ve mor ötesi ışınlarla alt tabakalar hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Katmanlar ve malzeme yapısı hakkında yeterli bilgiye sahip olduktan sonra, gerekli izinler alınarak üst katmanların kaldırılması işlemine geçilir.

Boya Altı Motiflerini Ortaya Çıkarma : Tarihi binalarda en çok karşılaştığımız örnekler, üstü boya katmanlarıyla kapatılmış motiflerdir. Bunlarda yine sıva altı motiflerde olduğu gibi aynı nedenlerden dolayı üstlerinin kapatıldığı tahmin edilmektedir. Hazırlanan kimyasal boya sökücü madde bir beze veya kağıt hamuruna emdirilerek yüzeye sürülür. Boya altındaki motiflere zarar vermemesi için her sürmeden sonra suyla alta geçmeyecek şekilde ıslatılır. Katmanlar birden fazla dönemleri içeriyorsa her dönemi temsil edecek şekilde bir ayarlama yapmak uygun olabilir.

Raspa Yapıldıktan Sonra Ne Yapılmalı?

Raspa Yapıldıktan Sonra Belgeleme : Raspa yaparken motife ve üst yüzey tabaka yapılan her müdahale fotoğraflanır. Altta bulunan motiflerin ortaya çıkışları görüntülenir. Raspa bittikten sonra yüzeyde herhangi bir işlem yapılmadan tekrar kameraya çekilir ve fotoğraflanır. Raspa yaparak ortaya çıkarılan motifin rölevesi alınır. Bunun için motif çevresiyle beraber ölçülendirilir. Tüm geometrik detaylar ölçülür. Daha sonra motif üzerine şeffaf kağıtlar konularak motif kağıda aktarılır. Aktarma için ucu yumuşak, motif üzerinde duvar hasarlarına rağmen rahat kayabilen kalemler kullanılmalıdır. Duvar yüzeyinde işlemler bittikten sonra masa çalışmasına geçilir. Rölevesi alınan motif tekrar düzenli olarak yeniden çizilir. Motifin eksik kısımları tamamlanır. Son şekliyle tekrar fotoğrafları çekilir ve yeni çizimiyle birlikte dosyalanır.

Raspa Yaparak Motifi Ortaya Çıkarma : Duvar resimleri geçmişten günümüze gelene kadar birçok evrelerden geçmiş olabilir. Bir kısım bezemelerin üstleri korumak veya o döneme ait sanat anlayışını aktarmak için boyanmakta veya duvar, sıva gibi çeşitli şekillerde kaplanmaktadır. Çeşitli dönemlere ait bu motiflere, birçok döneme ait birden fazla katmandan oluşabilir. Yüzeyde yapılan bu katmanlar birçok döneme ait olabilir. Bunların kaldırılması veya dönemlerin nasıl yapılacağının belirlenmesi için Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulun’dan onay almak gerekir.

Kaynakça

https://www.yedigun.com/duvar-bezeme

AHUNBAY Zeynep, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınları,

İstanbul, 2007.

ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative

Stone, Volume 1 Butterworth-Heinemann.

ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative

Stone, Volume 2 Butterworth-Heinemann.

BİNAN Muhittin, Tabii Taş Duvar, Teknik Üniversite Matbaası, İstanbul, 1961.

BRANDI Cesare, Theory of Restoration, Nardini Editore, Firenze, Italy, 2005.

ERSEN Ahmet, GÜLEÇ Ahmet, ALKAN Nimet, KUDDE Esra, “Konservasyon

Raporu’nun Önemi, İçeriği ve Hazırlanma Adımları”, Restorasyon

Konservasyon Çalışmaları, Sayı 2, İBB KUDEB, İstanbul, s.3-16, 2009.

FEILDEN Bernard, Conservation of Historic Buildings, Elsevier, Oxford, 2003.

HASOL Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 2005.

SÖZEN Metin, TANYELİ Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi

Kitabevi, İstanbul, 1986.

TAYLA Hüsrev, Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I ve

II, Türkiye Anıt Çevre T.Değ.Kor.Vakfı, İstanbul, 2007.

ULUENGİN Fatin, ULUENGİN Bülent, ULUENGİN Mehmet Bengü, Osmanlı

Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları, YEM Yayın, İstanbul, 2007.